Zaburzenia odżywiania zdają się odzwierciedlać panujące trendy w stylu życia oraz, chciałoby się rzec, owczy pęd współczesnego człowieka ku byciu doskonałym, a przez to szczęśliwym.  Coraz więcej ludzi, chcąc żyć w zgodzie z naturą, zdrowo się odżywiać, wpada w sidła ortoreksji psychicznej (orthorexia nervosa), czyli fiksacji na zdrowym jedzeniu. Obsesja dotycząca właściwej żywności w ostateczności może doprowadzić do śmierci z wycieńczenia – podobnie jak w przypadku anoreksji.

Ortoreksja – objawy

Zaburzenie zaczyna się zwykle bardzo niewinnie: osoba chce odżywiać się bardziej zdrowo, z czasem jednak poszukiwanie zdrowej, czystej i idealnie ekologicznej żywności oraz przestrzeganie zasad jej przyrządzania i spożywania staje się jej obsesją. Osoba cierpiąca na ortoreksję skupia się nie tylko na jakości pożywienia (m.in. w jakiej ziemi i warunkach wyrosło warzywo, w jakim opakowaniu znajduje się kasza, sposób uboju zwierzęcia itp.), ale również na jego ilości (w tym na ilości zawartych kalorii) i częstości spożywania (co wiąże się z ilością spożywanych dziennie kalorii) oraz ogólnym stylu życia (m.in. ćwiczeniach fizycznych, godzinach snu itp.). Każde odstępstwo od założonego planu, uleganie wszelakim pokusom jest surowo karane – na ogół osoba nakłada na siebie jeszcze bardziej restrykcyjną dietę i purystyczny styl życia. Wraz z podwyższaniem standardów doboru pożywienia, zmniejsza się dostępność produktów. Trudno jest znaleźć idealny pod każdym względem produkt spożywczy. Trudno też niekiedy znaleźć szczegółowe informacje dotyczące pochodzenia lub uprawy roślin, lub też pełnego procesu hodowli i uboju zwierząt. W konsekwencji dieta ubożeje do dwóch, trzech produktów, co ma bezpośrednie przełożenie na ilość i jakość składników odżywczych w pożywieniu.

Wbrew pozorom u podłoża ortoreksji nie znajduje się dążenie do bycia zdrowym, ale potrzeba pełnej kontroli, ucieczki od lęków, poczucia bezpieczeństwa, pragnienie bycia szczupłym, poprawa samooceny, poszukiwanie własnej duchowości poprzez zasady spożywania posiłków, a nawet wykorzystanie żywności do stworzenia własnej tożsamości. Osoby wpadające w pułapkę zdrowej żywności, źle czują się w swoim ciele, ze swoją osobowością, z doświadczeniem własnej codzienności. Odwrócenie uwagi od problemów psychicznych (w większości nieuświadamianych – uwieranie rzeczywistości często odbierane jest jako nieatrakcyjność fizyczna, niedomaganie somatyczne lub brak zrozumienia otoczenia) na rzecz kreowania i kontroli realizacji planu zdrowego odżywiania i stylu życia, daje złudne poczucie ulgi i zadowolenia. Do czasu, gdy osoba nie uświadamia sobie, że poezja ich życia uleciała, a pozostały kajdany diety. Nawet wówczas trudne jest zerwanie z ortoreksją. Dieta jest uzależnieniem, bezpieczną przystanią – jest przewidywalna, możliwa do kontroli, a jej realizacja daje poczucie triumfu i dumy.

Ortoreksja – następstwa

Podobnie jak w przypadku anoreksji, osoba cierpiąca na ortoreksję uzależnia swoją samoocenę od stopnia realizacji założonego planu dietetycznego oraz wytrwałości w samokontroli i odmawianiu sobie uleganiu spożywczym pokusom. Im bardziej restrykcyjna dieta, tym większe poczucie wyższości nad innymi ludźmi, którzy nie odżywiają się tak zdrowo. Nałożona dieta ortorektyczna i styl życia mają jednak negatywny wpływ na zdrowie – zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Posiłki nie zapewniają organizmowi zbilansowanych składników odżywczych. Najdotkliwiej odczuwa to serce i układ krążenia (zaburzenia pracy serca i niskie ciśnienie krwi), a także układ kostny (odwapnienie kości) i układ nerwowy (przykurcze mięśni, osłabienie pamięci, zaburzenia widzenia). Obsesja na punkcie zdrowego jedzenia ogranicza inne aktywności i zainteresowania, rozluźnia relacje koleżeńskie, jest częstą przyczyną kłótni i nieporozumień w związkach, może przyczyniać się do pojawienia się innych zaburzeń psychicznych, jak fobie, lęk uogólniony, depresja. Najpoważniejszym następstwem ortoreksji jest śmierć – albo z wycieńczenia organizmu, albo samobójcza wynikająca z towarzyszących innych zaburzeń psychicznych, często jako niemożność efektywnego rozwiązania problemów spowodowanych obsesyjnymi myślami o jedzeniu.

Ortoreksja – terapia

Zdrowy tryb życia i dbałość o jakość posiłków nie oznacza od razu ortoreksji. Jeśli jednak myśli na temat jedzenia stają się natrętne, zaburzając normalne funkcjonowanie, a uleganie najmniejszym pokusom – spotyka się z nałożoną przez siebie karą powiązaną z żywieniowymi restrykcjami, może to oznaczać zaburzenie odżywiania. Warto wówczas zatrzymać się na chwilę, być może wsłuchać w opinie bliskich osób i omówić swoje spostrzeżenia bądź obawy z psychologiem. W czasach, gdy społeczeństwo naciska na zdrowy styl życia, zdrowe odżywianie i szczupłą sylwetkę, wielu osobom trudno zdać sobie sprawę z problematyki własnych zachowań. Tym bardziej, że osoba praktykująca restrykcyjnie zdrowe odżywianie ma przed sobą wytłumaczenie, że po prostu je dobrze, zdrowo (a większość ludzi tak nie je).

Powodzenie w terapii ortoreksji zależy od tego, czy osoba zdaje/zda sobie sprawę z istniejącego problemu, a w drugiej kolejności na właściwym rozpoznaniu leżącej u podłoża zaburzenia motywacji zachowań obsesyjnych. Osoba z rozpoznaniem ortoreksji uczy się nowego stylu radzenia sobie w sytuacjach dla niej trudnych, stresujących; uczy się radzić z natrętnymi myślami o jedzeniu i swojej sylwetce; podczas terapii następuje zmiana postrzegania siebie, klient uczy się rozpoznawać, dawać sobie przyzwolenie i umiejętnie zaspokajać potrzeby. Następuje rozpoznanie i zmiana nieadaptacyjnego schematu działania, radzenia sobie na taki, w którym osoba będzie przede wszystkim funkcjonować w trybie zdrowego dorosłego i szczęśliwego dziecka.